سکونت فقیران نزدیک به بار اندازها - و نقش امنیتی و دفاعی

( ویرایش اول )

در تحلیل تحولات فضای جغرافیائی - انسانی هر شهر ، یا هر محله از هر شهر ، ابتدا در پی شناخت نقش آن شهر یا محله  یا به اصطلاح عوامل ایجادی و وجودی آن محل بر می آیند . بنا به این تحلیل ، محله کنونی امامزاده جعفر ، به غیر از بخش های شمالی آن که در شمال شرقی امتداد محله ی حاج یوسف ، و در شمال غربی امتداد محله میدان شاه طهماسب به شمار می روند ؛ به دلیل نیاز مردم به مسکن در فرایند گسترش شهر به جنوب و به سمت محور توسعه بازرگانی « باجوردی - گودال مصلی - دروازه مصلی » و سایر مزایای احتمالی آن محل بوده اند . امٌا معایب محل نیز اندک و پنهان نبوده اند :

- میدان لشکر کشی و تهاجمات از بیرون به سوی شهر اصلی ( واقع شده در حصار و محله های مجاور و چسبیده به آن 

- همجواری با پایگاه برخی از اشرار ( که خود را لوطی می خوانده اند ) در غرب خود

- عدم دسترسی آسان به بازارچه ها د ر تامین نیازهای روزمرٍه ساکنان

- کراهت زندگی در کنار قبرستان برای نخستین خانه ها

- کراهت ساختمان کردن بر روی قبور دیگران

- عدم مرغوبیت خاک قبرستان برای بنٌائی

- و...

به این ترتیب توجیه شهر ساختی محله امامزاده جعفر یزدحاکی از دلیل ادامه زندگی قشری کمتر مرفه از مردم آن شهر ، گسترش و توسعه آن تا به امروز ، و پس از امروز ؟ ، با توجه به تغییر نقش ( و در پی آن ، تغییر ساختار ) محله می باشد ؛ و از اینجاست که شاید بتوان فلسفه آن بخش از محله را که واقعا" " محله امامزاده جعفر " است در فلسفه ی « سیاست دفاعی شهر ، طی جریانات نیمه دوم سال 1390 ، و اوائل دهه 1300 هجری شمسی جستجو کرد :

مهاجمان غارتگر شهر یزد که غالبا" نیز از سوی فارس ، پشت کوه های جنوب این شهر ، می آمده اند بیش از سایر بهانه ها خود را مشروطه خواه معرفی می کرده اند . لوطیان مستقر در غرب این محله ، و از آنجمله استاد محمد بنٌا ( که در کشتن سید رضا لوطی مشارکت داشته است ) نیز غالبا" خود را مشروطه خواه معرفی ، و آنان نیز قصد تصاحب پول و مقام داشته اند ( چنانکه استاد محمد بنٌا در یک یرهه خود را شاه یزد نامیده است ) .

در مقابل این غارتگران ، لوطیان ، و برخی از عماصر فرصت طلب حکومتی و معدودی از بازاریان ، سه گروه در پی حفظ آرامش و امنیت شهر یزد ، قاعدتا" به امید انجام و ظیفه حکومت مرکزی قاجاری ( تحت پشتیبانی روسیه ) بوده اند :

- آیت الله العظمی آقا سید یحیی موسوی یزدی ، به عنوان حاکم شرع ، مرجع کل مذهبی و رئیس حوزه علمیه اصلی شهر که خود را ملزم به حمایت از جان و مال و ناموس مردم بی گناه می دانسته اند ؛ و آیت الله العظمی حائری یزدی ، از احفاد امامزاده جعفر ، نیز از ایشان حمایت می کرده اند . 

- میرزا فتح الله خان مشیر الممالک نائیبی ، غالبا" به عنوان مستوفی ( رئیس مالیه = رئیس اداره دارائی ) یزد و در عین حال قدرتمند ترین ماموران دولتی شهر در آن زمان .

- حاکم یزد با ماموریتی رسمی در حفظ امنیت و آبادانی شهر ، امٌا ...

محلٌه ی امامزاده جعفر یزد ؛ مثالی بی نظیر در شهرسازی دفاعی ایرانی (2)

( تحت ویرایش )

امروز نه تنها کسانی ،که خود برخاسته از فرهنگ و تمدنی غنی و افتخار آمیز نیستند آگاهانه ، محقٌدانه و منتقمانه ، یا اکثرا" نا آگانه ، به میراث افتخار آمیز فرهنگی ایران و ایرانی وقعی نمی گذارند ، بلکه حتی برخی ازکسانی که با چمدانی از مدرک مدعی ، یا لا اقل مآمور حقاظت از میراث فرهنگی ، هستند نیز یا از متخصصین حقیقی امر نیستند ؛ یا آنطور که باید و شاید به اصول این حفاظت که مطالعات عمیق و به ویژه تاریخی - باستانشناختی و مردم شناختی باشد توجٌه نمی کنند ؛ و به خصوص اساسی ترین موضوع در حفاظت را که مطالعات میدانی باشد به دانشجویان و مبتدیان وا گذار می کنند . در نتیجه هر آنجا که تخریب محله های قدیمی در راه توسعه « ضرورت » می یابد عملا" تاریخ و لاجرم « مبانی فرهنگ جامعه شهری » یا « اصالت و هویت جامعه » ، بی هیچ دلیل و برهان موجٌه ، مدفون می شود ؛ و الگوهای درخشان معماری و شهرسازی ایرانی نابود می گردد ... تا جائی که حتی به نقش اصلی یک محلٌه ، در زمان ایجاد آن ، یا توجٌه نمی شود ، یا آنطور که باید و شاید مورد توجه قرار نمی گیرد . .

محلٌه دفاعی امامزاده جعفر

غالبا" در مطالعات میراث معماری و شهرسازی ایران بردرون حصار شهرهای قدیمی ، و بنابر این شیوه ساخت و ساز بافت شهری تا اواخر قرن 12 هجری شمسی ، که رابطه بسیار کمتری با فرهنگ و زندگی کنونی مردم دوازده امامی ایران دارد ، متمرکز می شوند؛ و شاید اصل « شهر سازی ایرانی » را فقط در آنجا می بینند ! ؛ حال آنکه در شهرسازی کاربردی ، و ایرانی - اسلامی کردن ِ ساخت و سازهای جدید ، و ریشه یابی فرهنگی ، آنچه مهم تر از همه می نماید شهر سازی قرون اخیر ، یعنی قرون 13 و 14 در ایران اسلامی « دوازده امامی » است که به دلیل نزدیکی با زمان حاضر ، کالبد و مبنای زندگی اقتصادی - اجتماعی - فرهنگی کنونی ایران شمرده می شود؛ و اتفاقا" محلٌه ی اصلی و کوچک امامزاده جعفر یزد حاصل زندگی دو قرن اخیر در یزد است .

ثانیا" باستانگرائی بیش از حدٌ ، و پیشداوری در باره ی نقش شهر و شهرسازی یزد در زندگی یزدیان ، که بیشتر در نوعی کلٌی نگری محبوس شده است ، عموما" شهر سازی در یزد را ناشی از عوامل تجاری - صنعتی و مذهبی می شمارد ، و به ندرت یه نقش بسیار مهمٌ دفاعی ، که تا حدود سال 1310 شمسی  در رونق ساخت و ساز محلٌه ی امامزاده جعفر ، از اولویت های اساسی به شمار می رفته است ، توجٌه می کند .

یک شهرساز خبره و مطلع در امر حفاظت از بافت قدیمی شهری در حوزه میراث فرهنگی به خوبی به نقش دفاعی شهر ، و ضرورت مطالعات باستانشناختی - مردم شناختی ( به ویژه تاریخ شفاهی ) در این امر واقف است ؛ از جمله به بررسی :

- خندق یا خندقگونه ها

- تنگی مسیر های دسترسی

- دیوارهای حصارگونه

- چوب بست ها

- و....